Heliodor Święcicki

---

Życiorys

Heliodor Święcicki był drugim dzieckiem w rodzinie lekarza z Śremu, Tadeusza Święcickiego, który pochodził z Oczkowic, miejscowości położonej pomiędzy Kobylinem a Rawiczem. Jego matką była Dorota z Korytowskich, pochodząca z Goszczanowa, znajdującego się w ówczesnym powiecie tureckim.

Wśród jego rodzeństwa, które liczyło sześcioro dzieci, w latach 1861–1865 zmarły dwie siostry, Zofia oraz Maria, a także jedyny brat, Ignacy. Kolejnym tragicznym wydarzeniem w jego życiu był strata obojga rodziców w 1872 roku, a wczesnym 1873 roku zmarła również jego starsza siostra, Ofelia. Z całej piątki rodzeństwa, tylko najmłodsza siostra Wanda, która żyła w latach 1862–1909, przetrwała te wszystkie tragedie.

W obliczu tych bolesnych strat, opieka nad pozostałym rodzeństwem została przejęta przez zaprzyjaźnionych sąsiadów, którzy wspierali ich w trudnych chwilach.

Kariera naukowa

Ukończył edukację w szkole powszechnej oraz Gimnazjum klasycznym w Śremie w 1873 roku. W trakcie swojej nauki angażował się aktywnie w działalność Towarzystwa Tomasza Zana, co podkreślało jego chęć uczestnictwa w sprawach społecznych już od najmłodszych lat.

Po ukończeniu gimnazjum, śladami swojego ojca, zdecydował się na studia medyczne na Uniwersytecie we Wrocławiu, które zakończył w 1877 roku, uzyskując tytuł doktora medycyny i chirurgii na podstawie rozprawy dotyczącej pielęgnacji i chorób dzieci w czasach starożytnych Greków. Jako student aktywnie uczestniczył w pracach Towarzystwa Literacko–Słowiańskiego, co dowodzi jego zainteresowania zarówno medycyną, jak i kulturą.

W latach 1879-1883 kontynuował swoją specjalizację w obszarze ginekologii i położnictwa w renomowanych ośrodkach takich jak Lipsk, Drezno, Berlin, Jena oraz Erlangen. W 1883 roku osiedlił się w Poznaniu, gdzie równolegle do pracy w prywatnej praktyce pełnił funkcję asystenta w Zakładzie Położniczym św. Elżbiety.

Był również aktywny w Poznańskim Towarzystwie Pomocy Naukowej, gdzie piastował różne stanowiska, w tym bibliotekarza (1883–1887) oraz przewodniczącego komitetu PTPN (1885–1904). Redagował także „Roczniki PTPN” w latach 1888–1903, a później „Nowiny Lekarskie”, czasopismo związane z wydziałem medycznym Towarzystwa. W 1911 roku uzyskał funkcję wiceprezesa, a od 1915 roku był prezesem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

W ramach swojej działalności społecznej przez wiele lat wspierał lokalną biedotę, oferując pomoc materialną oraz zapewniając dostęp do literatury w języku polskim. Z niepokojem obserwował niski poziom opieki zdrowotnej wśród swoich pacjentów i stał się jednym z pierwszych polskich lekarzy, którzy postulowali utworzenie instytucji pielęgniarki środowiskowej.

Był autorem prawie 200 artykułów oraz rozpraw naukowych dotyczących etiologii i leczenia chorób ginekologicznych, a także anatomii ogólnej i patologii. Jedna z jego najsłynniejszych publikacji, zatytułowana „O estetyce w medycynie”, ukazała się po raz pierwszy w Poznaniu w 1911 roku. Święcicki przynależał do wielu krajowych i światowych towarzystw lekarskich oraz naukowych, w tym został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie oraz zajmował się filozofią medycyny jako częścią polskiej szkoły tego kierunku.

W roku 1900 zdobył tytuł doktora honoris causa na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w 1912 roku, w uznaniu dla jego znaczących osiągnięć, został odznaczony tytułem profesora przez rząd pruski.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku podjął intensywne działania na rzecz utworzenia Uniwersytetu Poznańskiego. Na XX posiedzeniu Komisji Uniwersyteckiej, które odbyło się 5 kwietnia 1919 roku, został wybrany na pierwszego Rektora tej uczelni. Na tym samym zebraniu, na wniosek prof. M. Sobeskiego, mianowano Święcickiego profesorem zwyczajnym Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego.

Pełnił funkcję rektora tzw. Wszechnicy Piastowskiej aż sześciokrotnie aż do swojej śmierci, a w 1921 roku został inicjatorem fundacji „Nauka i Praca”, mającej na celu wspieranie polskich naukowców oraz młodzieży z całego kraju. W 1920 roku działał jako przewodniczący Komitetu Obrony Narodowej Województwa Poznańskiego.

Śmierć

Heliodor Święcicki zmarł w piątek 12 października 1923 roku w Poznaniu. Początkowo jego ciało spoczęło w rodzinnym grobowcu na cmentarzu przy parafii św. Marii Magdaleny, zlokalizowanej przy ulicy Bukowskiej w Poznaniu. Dopiero 14 listopada 1946 roku szczątki przeniesiono do krypty Zasłużonych Wielkopolan, nazywanej tzw. Skałką Poznańską, znajdującej się w kościele św. Wojciecha w Poznaniu.

Ciężko zaczął się dla Uniwersytetu rok akademicki 1923/24. Kiedy powróciliśmy z wywczasów letnich, aby z początkiem września stanąć ze świeżymi siłami do zwykłych prac i zajęć, strwożyła nas wieść przesmutna. Dowiedzieliśmy się, że Ten, który nigdy spoczynku sobie nie dawał, którego przywykliśmy w dobrej i złej doli widzieć na czele naszej szkoły od pierwszych chwil jej istnienia, opuścił swe obowiązki rektorskie złożony ciężką niemocą, że zachorzało w nim serce, które było jakgdyby głównym tej organizacji duchowej składnikiem, że choroba jest groźna, a wynik jej niepewny. I zaczął się odtąd ten 1 1/2 miesiąca trwający okres ciężkiego, niespokojnego oczekiwania, w którym co dzień w opiniach kolegów lekarzy, oddających na usługi chorego całą swą wiedzę i sztukę, szukaliśmy promienia nadziei, bo nie mogliśmy pogodzić się z myślą, że to, co nieuniknione, stać się musi. Aż nadszedł wreszcie ten pamiętny piątek, którego dzień dzisiejszy ścisłą jest rocznicą. Gdy wczesnym rankiem stało się wiadomem, że Heliodor Święcicki nie żyje, zrozumieliśmy, że stało się coś więcej od zwykłego odejścia jednego z profesorów akademickiej szkoły. Zdaliśmy sobie sprawę z tego, że Uniwersytet stracił na zawsze właściwego duchowego kierownika, który jako jego twórca wytknął mu drogi rozwoju, a społeczeństwo jedną z najbardziej świetlanych postaci, oddanych w całości służbie idei i narodu. I kiedy zwłoki drogiego nam Zmarłego wyniesiono z auli na miejsce dobrze zasłużonego spoczynku, kiedy nad Jego mogiłą pochyliły się uniwersyteckie berła, składaliśmy w głębi naszych serc, bez słów, bo na słowa nam nie pozwolił, uroczyste ślubowanie, że z Jego duchowej spuścizny nic nie uronimy, a na fundamentach przez Niego założonych, w kierunku przez Niego wskazanym dalej pracować będziemy.

prof. dr. Z. Lisowski, 12 października 1924

Żałoba po stracie Heliodora Święcickiego na Uniwersytecie trwała przez rok. W tym czasie zaniechano organizowania wszelkich uroczystości i wydarzeń, pozostawiając jedynie uroczyste obchody 5. rocznicy powstania uczelni, które odbyły się 7 maja 1924. Całość tych obchodów została poświęcona pamięci jego założyciela i pierwszego rektora. Podczas uroczystości w gmachu Collegium Minus UAM odsłonięto tablicę pamiątkową, będącą symbolem wdzięczności, autorstwa Marcina Rożka.

Życie prywatne

Heliodor Święcicki, znany ze swojej działalności, miał interesujące życie osobiste. Jego małżeństwo z Heleną z Dąmbskich, pochodzącą z Goszczanowa, miało miejsce przed jej wcześniejszym związkiem z Gustawem Zaborowskim.

Warto jednak zaznaczyć, że para nie doczekała się dzieci.

Odznaczenia

Heliodor Święcicki, uznany naukowiec i działacz obywatelski, został uhonorowany prestiżowymi odznaczeniami za swoje niezrównane zasługi dla Rzeczypospolitej Polskiej.

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – przyznany za wybitne osiągnięcia w zakresie nauki i działalności na rzecz społeczeństwa, przyznany 13 lipca 1921 roku, w początkowej grupie zaledwie piętnastu osobistości, którzy otrzymali ten zaszczytny wyróżnienie,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – nadany pośmiertnie 31 grudnia 1923 roku.

Upamiętnienie

Heliodor Święcicki znalazł swoje miejsce w pamięci społeczeństwa dzięki różnorodnym inicjatywom upamiętniającym jego dziedzictwo.

Wśród nich wyróżnia się:

• Collegium Heliodori Święcicki w Poznaniu,
• Szpital Kliniczny im. Heliodora Święcickiego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (funkcjonujący do 2022),
• Ginekologiczno-Położniczy Szpital Kliniczny im. Heliodora Święcickiego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (otwarty od 2023),
• Biblioteka Publiczna im. Heliodora Święcickiego w Śremie,
• Liceum Ogólnokształcące im. Heliodora Święcickiego w Międzyrzeczu,
• Sala im. Heliodora Święcickiego w budynku Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu,
• popiersie znajdujące się w Collegium Minus w Poznaniu,
• ulica nosząca imię Heliodora w Poznaniu,
• Ławeczka Heliodora Święcickiego w Poznaniu,
• Ławeczka Heliodora Święcickiego w Śremie,
• monety okolicznościowe, zwane Heliodorami, wydane z okazji odsłonięcia Ławeczki Heliodora Święcickiego w Poznaniu,
• medal autorstwa Jana Wysockiego z 1923 roku, na awersie posiadający popiersie w stroju ceremonialnym oraz napis w otoku, na rewersie budynki Uniwersytetu z napisem „PIERWSZEMU REKTOROWI UNIWERSYTETU POZNAŃSKIEGO” oraz tarczę z dwoma berłami, daty 1919–1923,
• drugi medal autorstwa Jana Wysockiego z 1923 roku, na awersie popiersie w stroju ceremonialnym, a na rewersie figura nagiego młodzieńca pijącego wodę ze źródła, z napisem „VNIVERSITATIS POSNANIENSIS/PRAEMIVM”.
• Znaczek pocztowy o nominale 8,40 zł wydany w 2019 roku przez Pocztę Polską w nakładzie 100 tys. sztuk, z okazji setnej rocznicy utworzenia Uniwersytetu Poznańskiego,
• Złotą monetę kolekcjonerską o nominale 100 złotych oraz srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 10 złotych, które zostały wydane w 2019 roku przez Narodowy Bank Polski w hołdzie 100-lecia Uniwersytetu Poznańskiego.

---

Oceń: Heliodor Święcicki

---