Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie

---

Historia

Data powstania obiektu sakralnego, jakim jest kościół, pozostaje nieznana; jednak wiadome jest, że nie był on pierwszą świątynią na terenie tej miejscowości. Wcześniej, położony na lewym brzegu Warty, w rejonie dzisiejszej wieży ciśnień, istniał kościół pod wezwaniem św. Mikołaja, który pojawił się w źródłach w 1298 roku, lecz obecnie nie zachował się, a jego rozbiórka nastąpiła na początku XIX wieku z powodu złego stanu technicznego.

Aktualny kościół farny został zapewne wzniesiony po ponownej lokacji miasta, która miała miejsce w 1393 roku na prawym brzegu Warty. Z dokumentów historycznych wynika, że w 1421 roku mieszkańcy podjęli decyzję o ufundowaniu jednego z ołtarzy. Natomiast w 1504 roku powstała jedna z kaplic, której fundatorem był cech rzeźników – obecnie to zakrystia.

W XVI wieku obiekt wzbogacony został o wieżę w kilku kondygnacjach, zakończoną ośmioboczną latarnią oraz wczesnobarokową iglicą. Z kolei w 1627 roku dobudowano drugą kaplicę z kryptą rodziny Chłapowskich i Raczyńskich, mieszczącą się pod posadzką. Od tego momentu bryła świątyni pozostawała w zasadzie bez zmian, a modyfikacjom podlegało głównie wyposażenie.

Współczesny wygląd kościoła charakteryzuje się barokowym oraz późniejszym wyposażeniem. W XX wieku miała miejsce istotna zmiana, kiedy to XVIII-wieczny ołtarz zastąpiono nowym w stylu późnego baroku w roku 1892. Zmiany w wnętrzu były również widoczne podczas przebudowy w 1950 roku, a także na skutek potrzeby dostosowania prezbiterium do wytycznych liturgii posoborowej, która została wprowadzona po II Soborze Watykańskim.

Architektura

Kościół farny w Śremie to znakomity przykład architektury późnogotyckiej, zbudowany z cegieł w typowym dla regionu polskim układzie i z użyciem glazurowanych cegieł. Ma długość wynoszącą 45 m oraz szerokość 12 m. Struktura ta jest jednonawowa, a na wschodnim końcu zakończona prostokątnym prezbiterium, którego szerokość odpowiada nawą.

Na zachodniej stronie budowli znajduje się majestatyczna, wielokondygnacyjna wieża, która wznosi się na wysokość 62 m. Została ona dobudowana w XVI wieku i nakryta pięknym, wczesnobarokowym hełmem wykonanym z miedzi. Hełm wieży składa się z ośmiobocznej latarni z iglicą oraz kulą i krzyżem, które wieńczą murowaną część wieży. W tej wieży zawieszone są trzy dzwony: św. Michała, Dominika oraz Kazimierza, pochodzące z lat 1533, 1749 i 1957.

Po stronie północnej znajdują się późnogotyckie zakrystia oraz kaplica. Natomiast od południa można zauważyć dodatkowe wejście do kościoła, które stało się głównym miejscem wstępu dla wiernych, a powstało dopiero w latach 50. XX wieku. Z kolei pierwotne wejście, usytuowane pod wieżą, jest obecnie mniej powszechnie używane.

Cała budowla otoczona jest skarpami, które wzmacniają jej mury. Na wschodniej elewacji można podziwiać charakterystyczny późnogotycki szczyt, mający kilka kondygnacji i dekorowany tynkowanymi płycinami z obramowaniem z profilowanej cegły, jak również okrągłymi przeźroczami i sterczynami. Wschodnia elewacja posiada także dwie znaczące, ostrołukowe blendy z dwuuskokowymi ościeżami; pomiędzy nimi zlokalizowane jest zbarokizowane okno.

Pierwotny układ elewacji zachodniej przypominał wschodni, jednak obecnie jest ona zasłonięta przez wieżę. W środkowym oknie od tej strony, które zostało zamurowane, można dostrzec ślady laskowania. Okna zlokalizowane od strony południowej również zostały przymurowane, a ich nowe laskowania wykonano z cegły. W północnej ścianie zauważyć można dwie wnęki, które zamknięte są łukami półpełnymi.

Świątynia pokryta jest dachem dwuspadowym o jednej kalenicy; więźba dachowa nad prezbiterium jest późnogotycka, podczas gdy nad nawą można dostrzec wpływy barokowe.

Wnętrze kościoła

Wnętrze kościoła Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie zachwyca bogactwem form architektonicznych oraz zdobień, które datują się głównie na XV i XVI wiek. Sklepienie gwiaździste rozciąga się nad prezbiterium i nawą, a jego masywna struktura opiera się na płaskich liznach, które do 1950 roku były wspierane przez liczne wsporniki. Na zewnątrz budowli ciężar sklepienia przenoszony jest poprzez szkarpy o wielokrotnych uskokach. Zarówno w prezbiterium, jak i nawie sklepienie podzielone jest na trzy przęsła, a arkady i sklepienia w zakrystii oraz kruchcie pod wieżą przybierają formę sklepień krzyżowych.

Prezbiterium

W prezbiterium znajduje się główny ołtarz, stworzony w późnobarokowym stylu w roku 1892, zastępujący wcześniejszy ołtarz z XVIII wieku. W wyniku niektórych modyfikacji, które miały miejsce w 1950 roku, ołtarz zyskał nowe elementy, w tym zdobienia dookoła tabernakulum. Po obu stronach mensy, czyli płyty ołtarzowej, dostrzec można po dwie kolumny, ozdobione roślinnymi ornamentami i zakończone eleganckimi głowicami. Na kolumnach umieszczono posągi aniołów – po lewej stronie św. Michała z tarczą z napisem „Quis ut Deus”, a po prawej św. Rafała, towarzyszonego młodzieńcem. Wszystko to połączone jest łukiem w postaci fryzu. W centralnym miejscu ołtarza widnieje kopia obrazu Tycjana z 1518 roku, przedstawiająca wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, patronki świątyni. Powyżej obrazu umieszczono cartusz z napisem „Wywyższona Jesteś Święta Boża Rodzicielko”. Ponadto przed kolumnami stoją podobno posągi św. Piotra i Pawła. Górna część ołtarza zdobiona jest dwoma pilastrami oraz witrażem serca Pana Jezusa, a całość wieńczy rubinowa korona z szarfami, które podtrzymują aniołki.

Po zmianach liturgicznych wprowadzonych po II Soborze Watykańskim, główny ołtarz przestał pełnić dotychczasową rolę. W 1972 roku prezbiterium przeszło adaptację dla liturgii posoborowej, co zaowocowało umiejscowieniem nowego ołtarza, ufundowanego przez ks. Kazimierza Łaszewskiego. Obecny marmurowy ołtarz został zainstalowany w 1998 roku w ramach przebudowy wnętrza, kiedy zmieniono również posadzkę z drewna na marmur.

Kościół dysponuje także dwoma bocznymi ołtarzami, wyrzeźbionymi w drewnie. Mimo że stylistycznie są one barokowe, powstały dopiero po 1950 roku, gdy usunięto wcześniejsze murowane struktury. W prawym ołtarzu można zobaczyć późnorenesansowy obraz Adoracji Matki Bożej przez świętych Wojciecha i Stanisława, datowany na około 1620 rok, przypisywany Andrzejowi Stussowi. Z kolei w lewym ołtarzu znajduje się obraz Trójcy Świętej z pierwszej połowy XVII wieku.

Nawa

Na belce tęczowej, będącej centralnym punktem nawy, umieszczono barokowy krucyfiks, przedstawiający ukrzyżowanego Chrystusa z I połowy XVIII wieku. Poniżej belki widnieje zabytkowa drewniana ambona, której rzeźby przedstawiają czterech ewangelistów. Ambasada, podobnie jak główny ołtarz, jest już nieużywana, ponieważ nowa, marmurowa ambona została umiejscowiona przy nowym posoborowym ołtarzu w 1998 roku.

Na północnej ścianie nawy, w miejscach zamurowanych okien, znajdują się rzeźby patronów Polski: św. Wojciecha, św. Stanisława oraz św. Kazimierza, a także św. Izydora oraz św. Zygmunta męczennika. Elementy te zostały stworzone przez Józefa Berdyszaka w 1950 roku. Z jego rąk pochodzi także drewniana chrzcielnica znajdująca się blisko prezbiterium, jak również stacje Drogi Krzyżowej, umiejscowione po obu stronach nawy.

Na południowej ścianie kościoła mieszkańcy mogą podziwiać wysokie gotyckie okna w formie ostrołuków, które zostały przebudowane w latach 30. XX wieku i zdobione nowymi laskowaniami oraz maswerkami. Te okna przyciągają uwagę nie tylko swoją wielkością, ale także gotyckimi motywami dekoracyjnymi i witrażami przedstawiającymi m.in. św. Stanisława Biskupa, św. Leona Wielkiego oraz św. Leonarda, patrona misji ludowych.

Chór muzyczny

Na zachodniej części nawy usytuowany jest chór muzyczny z prospektem organowym. Organy, posiadające dwa manuały oraz 30 głosów, zostały zbudowane przez Dominika Biernackiego z Włocławka w 1929 roku, a ich ostatni remont odbył się w 1999 roku. Z tej okazji w kościele w Śremie zorganizowano recital Feliksa Nowowiejskiego, który w owym czasie mieszkał w Poznaniu.

Pod chórem znajdują się dwa barokowe konfesjonały z końca XVIII wieku. Trzeci konfesjonał w tym samym stylu zlokalizowany jest w kruchcie pod wieżą. Uzupełnieniem tego miejsca jest klasycystyczna chrzcielnica oraz manierystyczny nagrobek z piaskowca Jerzego Jączyńskiego, podstarościego śremskiego, datujący się na 1597 rok. Postać zmarłego, przedstawiona w zbroi rycerskiej, leży w godnej pozycji.

Kaplice

Obecnie kościół w Śremie dysponuje jedną kaplicą – poświęconą św. Józefowi, dobudowaną do północnej ściany budowli w zachodniej części. Powstała w 1627 roku, mieści kryptę rodziny Chłapowskich oraz Raczyńskich, dawnych właścicieli pobliskiego Niesłabina. Wewnątrz kaplicy znajduje się ołtarz z obrazem przedstawiającym św. Teresę od Dzieciątka Jezus, a ściany zdobią freski w technice sgraffito, autorstwa Jana Berdyszaka z 1955 roku, które przedstawiają sceny z życia Jezusa, Maryi i Józefa.

Kościół posiadł również drugą kaplicę, zbudowaną w 1504 roku, która obecnie pełni rolę zakrystii. Do kaplicy prowadzą stare drzwi z kutego żelaza, datowane na XVI wiek.

Otoczenie kościoła

Na zewnętrznych ścianach kościoła umieszczono pięć tablic epitafijnych, które oddają hołd pamięci księży związanych z parafią. Wśród nich znajduje się tablica poświęcona Piotrowi Wawrzyniakowi, który był zasłużonym działaczem narodowym. Jego praca na rzecz polskości w czasie zaboru pruskiego, a także jego rola wikarego w śremskiej farze przez ponad dwadzieścia lat, zasługują na szczególne uznanie. Kolejna tablica zasługuje na uwagę, ponieważ dotyczy Pawła Betnerowicza, przeora klasztoru cystersów w Wągrowcu, który zmarł w 1810 roku.

W obrębie cmentarza przylegającego do kościoła można znaleźć grób Pauli Wężykówny, znanej wielkopolskiej pisarki literatury dziecięcej, która odeszła w Śremie w 1963 roku. Cmentarz kryje również wspólną mogiłę ofiar egzekucji, która miała miejsce w Śremie 20 października 1939 roku oraz w Zbrudzewie 8 listopada 1939 roku. Te miejsca pamięci są świadectwem trudnych momentów w historii regionu i stanowią istotny element tradycji lokalnej społeczności.

---

Oceń: Kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Śremie

---